De meest voorkomende manier om naar geluid/muziek te luisteren is frontaal. Dat wil zeggen, de luisteraar zit of staat, en voor zijn of haar neus bevind zich de geluidsbron. Simpele voorbeelden zijn een gemiddelde concertzaal, of de bank thuis – waar je meestal tegenover het stereosetje of de TV.
(De ervaring van een musicus zelf is meestal anders: vraag eens aan de eerste de beste muzikant wat hij hoort tijdens een optreden, en je krijgt antwoorden als “geen zang, veel te veel bas, de drummer was niet te horen en de trombone stond loeihard. Mezelf heb ik niet gehoord.”)
Er zijn natuurlijk allerlei geluidssystemen te verzinnen die niet van frontale geluidservaring uitgaan, en een daarvan is de HexaPan. Stel je voor, zes speakers rondom het publiek, gekoppeld aan een computersysteem wat willekeurig welk geluid dat binnenkomt (microfoon, CD, wav) kan verhaspelen en verspreiden over de zes geluidsbronnen. Het geluid kan van de ene kant naar de andere gaan, echo’s kunnen in de rondte gaan, een sample van een trein zou rond het publiek kunnen razen; vult u maar in.
De vraag die ik me stelde was deze: als je de HexaPan beschouwd als een instrument, wat zou je er voor schrijven? Anders gesteld: als je uitgaat van de mogelijkheden die dit systeem biedt, wat laat je het systeem dan doen?
Een van de mogelijkheden/beperkingen die zich voordoen is het simpele feit dat er geen voor of achter meer is. In de traditionele luistermethode – zoals boven geschetst – is de luisteraar zich zeer bewust van het geluid, wat zich grotendeels vóór hem of haar afspeelt, van links naar rechts kan gaan, van voren of van achteren kan komen, en dat constant vanuit de vaste positie van de luisteraar. Er zullen weinig concertbezoekers zijn die besluiten om hun stoel een kwartslag te draaien zodat het Concertgebouworkest of de Stones voornamelijk het linker oor in dreunen terwijl het rechteroor slechts reflecties opvangt.
Die vaste locatie bestaat opeens niet meer. Alle geluid kan van alle kanten komen, alle richtingen zijn even belangrijk of onbelangrijk, als de luisteraar achterstevoren wil gaan zitten heeft dat in feite geen grote gevolgen voor de klankbeleving.
Nu kun je eenvoudig zes geluidskanalen aanzetten, ze door verschillende speakers af laten spelen en tevreden naar huis gaan. Maar dat is een statische uitvoering, waarin het hele verhaal al voorgeprogrammeerd is. De invalshoek die de HexaPan gebruikt is het live bijsturen van de richting die het geluid ingaat, de klanken die bewerkt worden, de circulatie van het geluid etc. In feite kun je dus improviseren met de plaatsing van de klanken, de componist kan ter plekke besluiten of een geluid van speaker A naar speaker B reist, hoe snel, hoe vaak, hoe luid.
Componeren voor dit systeem gaat voor een groot deel via het computerprogramma Audiomulch, waarin je per compositie een volledig nieuwe instelling kunt oproepen, gericht op de klanken die bij de compositie horen.Audiomulch heeft diverse klankbewerkingseenheden en kan dusdanig geprogrammeerd worden, dat voorgeprogrammeerd en geïmproviseerd hand in hand gaan.